“Tilburg is niet groot genoeg als stad om langs elkaar heen te leven. Alles komt hier uiteindelijk samen.”
Een stad zonder inwoners is maar een verzameling gebouwen. Ook Tilburg leeft door de mensen die er wonen. De typetjes, karakters en pioniers die zich door de straten bewegen en de stad smoel geven. Voor Stad met karakters gaan we in gesprek met zes onbetwiste Tilburgse vooruitstrevers die kleur geven aan deze plek op aarde. In dit geval roze, we spreken de voorzitter van Roze Maandag en kleurrijke Tilburger Freek Reffeltrath.
Fotografie: Roos Pierson
Kolkende kleurrijke massa
We ontmoeten Freek op Station Tilburg. Dit nu nog relatief rustige stationsplein, geeft eind juli plaats aan een uitzinnige mensenmassa. Maandag 25 juli om 12:00 uur precies, wordt hier het startschot gegeven voor de Pride Walk, de opening van Roze Maandag. Al dansend en feestend trekken duizenden mensen de stad in om hun trots uit te dragen. Voorop in die kleurrijke stoet loopt de voorzitter van Roze Maandag, Freek Reffeltrath. Normaliter treedt hij liever niet zo prominent op de voorgrond, maar als trots Tilburger én trots homo maakt hij voor de Pride Walk graag een uitzondering. “Die wandeling is voor mij een van de mooiste momenten van Roze Maandag. Daar komt alles bij elkaar: daar lopen mensen mee die hun trots willen uitdragen, maar ook politieke partijen, het COC, personeel uit de ziekenhuizen, van de bibliotheek, de NS. Een grote groep die actief tolerantie wil promoten. Dat is echt mooi om te zien.”
Dat Freek voorop zou lopen in een stoet vol met LHBTIQ+’ers, had hij als puber waarschijnlijk niet gedacht. “Ik ben vrij laat pas uit de kast gekomen, op mijn 21ste. Maar ook toen ik nog niet ‘out’ was, heb ik Roze Maandag gevierd. Dat was superspannend en interessant. Ik vroeg me af: zien andere mensen nu dat ik ook homo ben?’ Voor een ‘stiekeme’ homoseksueel in Tilburg was Roze Maandag een ideaal evenement om op verkenning te gaan. ‘De Lollipop [gaybar in Tilburg, red.] binnenlopen is een gigantische stap als je nog niet uit de kast bent, maar Roze Maandag is véél laagdrempeliger.”
Hetero, gay, transgender of non-binair, alles vermengt tijdens Roze Maandag tot een kolkende kleurrijke massa. Dat is een van de grootste krachten van het event, aldus Freek. “Het is hier niet zoals in Amsterdam, simpel gezegd: homo’s op een bootje, de rest aan de kant. Hier loopt alles door elkaar. Kermisbezoekers- en exploitanten, studenten en queers. Hier kun je het meemaken, zonder meteen mee te hoeven doen. Zonder duidelijk kleur te hoeven bekennen.”
Roze Maandag x Tilburg
Hoe het komt dat Roze Maandag ooit ontstaan is in Tilburg? Het makkelijke antwoord is op Wikipedia te vinden. Een kleine geschiedenisles, we gaan terug naar het jaar is 1990. Er was geen ruk te doen op de maandag van de kermis. Hans van Velde, redacteur van de Gay Krant, wist dat zijn hoofdredacteur Henk Krol die avond op de kermis was en besloot voor de grap een teletekstsignaal de wereld in te sturen: ‘Nostalgische kermis, Stadhuisplein, nichtenavond’. Die grap werd serieus genomen, er kwamen opvallend veel homo’s op de Nostalgische kermis af, en zo werd Roze Maandag geboren.
Het dieperliggende antwoord op de vraag waarom Roze Maandag juist hier is ontstaan, is volgens Freek te vinden in het DNA van onze stad. In Tilburg komt het volkse en het studentikoze samen, een goede bodem voor tolerantie. “Die combinatie kom je niet snel in een andere stad tegen. Studenten zorgen altijd voor een nieuwe energie in een stad. Je gaat bij je ouders weg, op kamers, en dan kan en mag alles. Ze nemen nieuwe ideeën mee en zorgen voor een vooruitkijkende blik. Daarnaast heb je tijdens de kermis het volkse, de exploitanten en de bezoekers. Kermismensen zijn ook altijd buitenstaanders geweest. Ze hebben geen vast honk, ze reizen rond en trokken altijd de buitenbeentjes van de samenleving aan. Net als het circus. De kermismensen en de queercommunity vinden elkaar daarin. Je weet van elkaar dat de maatschappij niet altijd tolerant tegenover jou heeft gestaan, dat creëert een gevoel van samenhorigheid.”
Die groepen worden op Roze Maandag in de binnenstad van Tilburg bij elkaar gegooid en dat gaat bruisen, op de mooiste manier. “Tilburg is niet groot genoeg als stad om naast elkaar heen te leven. Alles komt hier uiteindelijk samen. We zijn hier groot genoeg om groots te denken. Maar niet groot genoeg dat we langs elkaar heen kunnen leven. Die combinatie zorgt voor een hele tolerante sfeer. We moeten met elkaar samen door die deur.”
Kleine stapjes
Toch hoopt Freek dat die tolerantie buiten Roze Maandag net zo voelbaar is als óp Roze Maandag. “Je hoopt dat Tilburg altijd zo mooi en open is als op die maandag van de kermis. Maar je weet dat we nog niet zo ver zijn. We hebben in Tilburg gelukkig bijna geen voorbeelden van straatintimidaties of geweld bij uitgaansgelegenheden voor queers. Maar ik weet van mezelf: ’s avonds laat hand in hand over straat lopen met mijn vriend, dat doe ik nog steeds niet.” Ook in de sportstadions laat het nog te wensen over. “Ik heb bijvoorbeeld ook een seizoenskaart voor Willem II. Daar vinden nog altijd mensen het leuk om 'homo' te roepen naar de scheids.”
Toch heeft Freek wel het idee dat de stad de goede kant op beweegt. “Het gaat in kleine stapjes. Het is nooit een radicale verandering. Maar je merkt dat Tilburg opener is geworden.” Een voorbeeld? “Ik had me tien jaar geleden niet voor kunnen stellen dat de directeur van Willem II bij de boekpresentatie van Roze Maandag zou zitten. En dat zit hij wel.” Ook in het gemeentelijk beleid ziet Freek een verandering ontstaan. “Eerst spraken ze daar over het homo-emancipatiebeleid en dat wordt nu het diversiteitsbeleid. Dus ook daar vinden veranderingen plaats, ook al is het maar in woorden. Van één groep, veel verschillende hokjes, naar een algemeen thema: diversiteit.”
Pride van de toekomst
Al meer dan 30 jaar is Roze Maandag een baken voor de LHBTIQ+ community. Een viering van diversiteit en tolerantie. Kan Freek zich voorstellen dat Roze Maandag ooit niet meer ‘nodig’ is? In bijvoorbeeld een toekomst waar verdraagzaamheid net zo vanzelfsprekend is als de zuurstof die we ademen? “Ik hoop dat zo’n toekomst ooit werkelijkheid wordt. Maar Roze Maandag als feest, het vieren van diversiteit, dat zal altijd nodig blijven. Om te laten zien: dit ben ik, hier ben ik trots op. De rest van het jaar ben je ook trots, maar dan net iets meer.”
Freek hoopt dan ook dat de Pride-beweging blijft groeien, dat nog meer mensen hun identiteit met trots uitdragen. “Ik hoop dat Roze Maandag over tien jaar nog groter is, maar ook dat kermisexploitanten Roze Maandag nog meer omarmen, met dragqueens op attracties en een geheel Roze kermislint.” Ook zou hij graag zien dat de nieuwe generatie aansluiting vindt, opstaat en hun eigen initiatieven opzet. “Dat kan met Roze Maandag, maar ook erbuiten. Als je jouw eigen feest wilt opzetten, of een reeks queerfilms wilt tonen in Cinecitta, dan kan dat. Doe het alsjeblieft. Want het is nog steeds nodig, en leuk.”
Open als nooit tevoren
Dat vooruitzicht bewaren we voor later. We houden ons eerst bezig met de nabije toekomst: Roze Maandag 2022. De voorbereidingen zijn in volle gang en Tilburg zet alles op alles om na twee grijze coronajaren weer het roze kanon af te steken. “Samen maakt Tilburg Roze Maandag tot het evenement wat het is. Het is echt mooi om te zien dat iedereen er vol de schouders onder zet. Vrijwilligers, horeca, organisaties en bedrijven, je ziet dat iedereen er echt zin in heeft.”
En die moeite betaalt zich uit: in trots, euforie, tolerantie en gezelligheid. Straks staan alle pleinen en straten vol met de kleurrijkste types, wordt er gedanst alsof niemand kijkt, gefeest alsof er geen morgen is. “Het is echt een gevoel van: wow, wat gebeurt er allemaal. Er is voor iedereen iets te doen. Als je van Hollandse muziek houdt, dan ga je lekker naar de bierhal. Wil je techno? Dan kun je naar Holy Pink in de Muzentuin. Je hebt honderd opties, en dan staat er ook nog de grootste kermis van de Benelux. Dus ik zou zeggen, kom langs. Loop mee met die Pride Walk. Duik de kroeg in. Kom dansen.” Tijdens Roze Maandag is Tilburg open als nooit tevoren, het enige wat jij hoeft te doen is binnenstappen.
